ارتباط معماری بومی با طبیعت
به گزارش مهر، یک کارشناس ارشد رشته معماری دراینباره با اشاره به اینکه مهمترین ویژگی معماری بومی این است که ارتباط بناها با طبیعت حفظ میشود و این برخلاف معماری امروز است که به تکنولوژی تکیه دارد، اظهار کرد: استفاده از مصالح بومی یکی از مشخصات ارتباط با طبیعت است. این بناها اگر به حال خویش رها میشدند پس از مدتزمانی تجزیه و به طبیعت بازمیگشتند؛ اما ساختمانهای امروزی چنین نیستند، چراکه دارای اسکلت فلزی یا بتنی بوده و از بعضی مصالح تجزیهناپذیر ساخته میشوند. آرمین خباز به نقش اقلیم در معماری نیز اشاره کرد و با بیان اینکه بام خانهای که در شمال ایران ساخته میشود، شیبدار است، افزود: میزان این شیب در شهرها و کشورهایی که بارش برف سنگین دارند بهمراتب بیشتر هم میشود. او ادامه داد: در شمال پنجرههای قدیمی بهصورت مستطیل کشیده شده است که این نیز برگرفته از اقلیم این منطقه بوده و بهمنظور برقراری کورانی است که برای خنک شدن خانهها و جریان هوا به وجود میآمد. البته باید به این نکته نیز اشاره شود که اینگونه راهکارها در خانههایی که با این نوع معماری کنار هم قرار داشتند، کارآمد بود. بهعنوانمثال خانهای قدیمی که در محاصره ساختمانهای بلند قرارگرفته نمیتواند با رعایت چنین ویژگیهایی خنک باشد. به همین دلیل است که در این عرصه از بافت قدیمی صحبت میشود. خباز در ادامه با بیان اینکه در خانههای اربابی گیلان، ایوانی به نام غلام در گردش یا غلامگردش وجود داشت، گفت: بدین ترتیب که اگر شاهنشینی در خانه وجود داشت و قرار بود تا از مهمانهایی ویژه در آن پذیرایی شود، این غلامگردش نقش خدماتی داشت و پذیرایی کنندگان با سینیها و ظروف خوراکی از جلوی مهمانها عبور نمیکردند و از مسیر غلامگردش، لوازم پذیرایی را وارد میکردند. از مشخصههای بارز دیگر معماری گیلان سادگی است. بهطورکلی میتوان گفت، معماری هر دوره بازتابی از زندگی اجتماعی آن دوره را هم نشان میدهد؛ مثلا در معماری گیلان اغلب نماها تقریبا شبیه هم هستند هرچند خانههای خاص دارای تزئیناتی هم هستند، اما بناهای بومی گیلان در مقایسه با خانههای بخش کویری کشور دارای تزئینات کمتری هستند.
وضعیت امروز معماری گیلان خیلی بد است
یک کارشناس حوزه عمران و شهرسازی نیز درباره وضعیت معماری بومی و سنتی گیلان با بیان اینکه اگر پرسش این باشد که وضعیت امروز معماری در شهرهای گیلان چگونه است بهصراحت میتوان گفت که خیلی بد! آروین ایلبیگی اظهار کرد: نمود این «بدی» را از بناهای مسکونی در مقیاس کوچک تا ساختمانهایی که بر اثر پروژههای بزرگ نهادهای مختلف بنا میشوند میتوان دید. او با اشاره به اینکه البته شرایط بناهایی که کارفرمای خصوصی و بودجه محدودتری داشته و دارند تا حدی بهتر است، افزود: برای مثال اگر قرار بود در اواخر این قرن، از امثال من میپرسیدند معماری رشت را با چه بنایی به خاطر میآوری، کاخ شهرداری رشت را توصیف میکردم که حتی اگر ویژگی سبکی شناختهشدهای هم نمیداشت، در نظر اکثریت سلایق، بنایی زیبا بود. ایلبیگی در ادامه در پاسخ به این سؤال که مشکل کجاست گفت: یک مسئله کلیدی این است که خلق یک اثر معماری، در فرآیندی متفاوت از هر مدیوم هنری دیگری انجام میشود و عوامل متعددی میتواند نتیجه این فرآیند را از دست هنرمند خارج کند. او با بیان اینکه این آفرینش دو روی اصلی دارد که کارفرما و معمار هستند، ادامه داد: پریشانی فکری، زیباشناسی سخیف و تصمیمگیری اشتباه در هریک از این دو رو میتواند اثری نازیبا و ناکارآمد خلق کند. دلیل اینکه ساختمانهای عمومی و دولتی معاصر گیلان، فاقد ارزشهای معماری شدهاند از نهاد کارفرمایی و سفارشدهندگان شروع میشود. این نهاد از ابتدا معیارهای غلط بر پروژه میگذارد و درنهایت با انتخاب معمار نامناسب و درنهایت پیمانکار و ناظری نامناسبتر، بنایی به وجود میآورد که در بهترین حالت، هیچچیز به معماری گیلان اضافه نمیکند.
ضرورت توجه به احیا معماری بومی
نایبرئیس اول سازمان نظاممهندسی ساختمان گیلان دراینباره اظهار کرد: تجانس با محیط بیرونی، استفاده از مصالح بومی و محلی، رعایت شرایط اقلیمی منطقه در طراحی معماری، صرفهجویی در مصرف انرژی با توجه به رعایت اصول اقلیمی و شرایط آب و هوایی، تأمین نیازهای انسانی و برونگرایی و توجه به محیط پیرامونی (خانه باغ) از ویژگیهای برجسته معماری بومی گیلان به شمار میآیند. مهرداد کاظمی در ادامه با بیان اینکه شرایط اقلیمی گیلان سبب شده تا اهالی این استان دارای فرهنگی مهماننواز و برونگرا باشند، افزود: اجزای معماری مانند فضاهای نیمهباز (تلارها)، فضاهای گربهرو (فضای خالی زیر ساختمان)، جهتگیریهای اقلیمی بنا مطابق با شرایط کوران هوا و آفتاب، حیاطهای جنوبی و شرقی، سقفهای شیبدار مطابق با میزان بارش منطقه در تأمین آسایش مردم مؤثر بوده است. به عبارتی معماری همساز با اقلیم در منطقه، آسایش ساکنان، صرفهجویی در مصرف انرژی و تجانس با محیط اطراف را مهیا میکرد. او با اشاره به اینکه گذر زمان در تغییر معماری تأثیری اساسی داشته است، گفت: به عبارتی امروز ما به دنبال تکرار کالبد معماری بومی نیستیم بلکه باید اصول معماری بومی در ساختمانهای جدید، حتیالامکان رعایت شود. با توجه به اینکه ساختار معماری بومی، برونگرا و عمدتاً چهار طرف باز بوده بنابراین با توجه به تراکم ساخت در شهرها عمدتا این نوع معماری در شهرهای استان تا حد زیادی از بین رفته و حتی رعایت اصول آن نیز دشوار است ولی روستاهای گیلان این قابلیت را دارند که اصول معماری بومی در ساخت خانههای روستایی رعایت شود. کاظمی ادامه داد: برای حفظ و احیای معماری بومی در ابتدا فرهنگسازی لازم است. همه دستگاههای مرتبط باید تلاش کنند تا اصول معماری بومی و مزایای آن به افراد جامعه گفته شود و به فرهنگ عمومی تبدیل شود.
کاظمی گفت: وظیفه ذاتی سازمان نظاممهندسی ساختمان تدوین، ساخت و ارائه الگوی مناسب در حوزه ساختمان است. سازمان نظاممهندسی ساختمان گیلان در چند سال اخیر با تشکیل کارگروههای تخصصی به دنبال احیای معماری بومی و ترویج معماری جدید بر پایه اصول معماری بومی بوده است. تدوین ضوابط اقامتگاههای بومی و الگوهای مربوط؛ همچنین تدوین ضوابط ساختوساز روستایی و الگوهای آن نتیجه تلاش این کارگروههای تخصصی است. او ضمن تشکر از زحمات کارگروه تخصصی معماری بومی سازمان، افزود: این الگوها بهصورت رایگان در سایت سازمان در دسترس عموم قرار دارد و بهمنظور فرهنگسازی نیز مشوقهایی برای استفاده از این الگوها در نظر گرفتهشده است.